Autisme en persoonlijke hygiëne

Het aanleren van persoonlijke verzorging begint al vroeg. Het dagelijkse tandenpoetsen en het wassen van de handjes na de toiletgang wordt al op vroege leeftijd een vaste gewoonte. Voor kinderen met autisme ontstaan er nogal eens wat problemen betreffende de dagelijkse persoonlijke hygiëne. Het niet bijhouden van de persoonlijke verzorging kan op den duur niet alleen zorgen voor gezondheidsproblemen (denk bijvoorbeeld maar eens aan een slecht verzorgd gebit), maar zorgt uiteindelijk ook voor problemen op sociaal gebied. Verwaarlozing van de persoonlijke hygiëne laat namelijk op meerdere vlakken zijn sporen achter.

Het nut van persoonlijke hygiëne

Onder persoonlijke hygiëne verstaan we het verzorgen van je lichaam, maar ook het verschonen van je kleding. De lichaamsverzorging bestaat uit de verzorging van handen, voeten, huid, nagels, mond, haren, ogen, oren, geslachtsorganen en kleding. Het vergt nogal wat aandacht en tijd om een kind met autisme de noodzaak van de dagelijkse handelingen te verklaren. Het liefst lopen ze dag en nacht in dezelfde kleren, want ze zitten zo lekker. Douchen en vooral haren wassen is voor sommige autistische kinderen geen prettig gebeuren.

Na het ontbijt poets ik mijn tanden en moet ik van mijn moeder wat aan mijn haren doen. Ze zegt altijd: “Doe iets aan dat ontplofte hoofd”. Mijn vader zegt altijd spottend dat ik een ‘champignonkapsel of ‘paddenstoelhoofd’ heb. Ik kan er wel om lachen. Ik vind het alleen erg moeilijk om mijn haar netjes te krijgen. Maar ik doe het liever zelf, anders moet ik van mijn vader met mijn hoofd onder de kraan. Ik vind dat naar, want dan voel ik de natte stralen over mijn hoofd zo mijn trui en hemd in druppelen. En dat vind ik echt niet fijn.
Fragment uit: Alexander Anderson, auteur: Astrid Kieven, blz. 18

Het is voor kinderen met autisme niet vanzelfsprekend dat zij dagelijks zorg en aandacht besteden aan de dagelijkse verzorging van het lichaam. Daarom helpt het bij het aanleren van een dagelijkse routine de meesten om te begrijpen waarom het wel belangrijk is goed voor je lijf te zorgen. Leg ze daarom het nut van persoonlijke hygiëne goed uit.

Persoonlijke hygiëne heeft drie verschillende functies:

1. Lichamelijk: jezelf schoonhouden doe je om gezond te blijven.
2. Sociaal: het contact met je omgeving kan beïnvloed worden door de wijze waarop je je wel (of niet) verzorgt.
3. Psychisch: een goed verzorgd uiterlijk draagt bij aan een groter zelfvertrouwen.

In de puberteit wordt hygiënische verzorging nog belangrijker. Er kunnen huidproblemen ontstaan zoals jeugdpuistjes, het haar wordt vetter en de zweetproductie neemt toe (met bijbehorend zweetlucht). Meisjes gaan menstrueren. In deze periode wordt de aandacht voor persoonlijke hygiëne dan ook steeds belangrijker.

Tips voor de persoonlijke hygiëne van een kind met autisme

Stap 1: Het waarom

Het kind begrijpt niet vanzelf dat de dagelijkse verzorging belangrijk is voor zijn of haar gezondheid. De eerste stap om vorderingen in de badkamer te verkrijgen, is het uitleggen van het waarom. Je kunt dit aan de hand van filmpjes of boekjes doen. Kleine kinderen kun je het spelenderwijs leren. Grotere kinderen leren veel van filmpjes. Op het internet vind je verschillende voorlichtingsfilmpjes over persoonlijke hygiëne in het algemeen, of specifiekere onderdelen, zoals mondverzorging of de dagelijkse verzorging van de geslachtsorganen. Bekijk de filmpjes wel eerst even zelf voordat je er samen voor gaat zitten. Er zitten filmpjes bij met afbeeldingen ter illustratie voor als het niet goed is gegaan en die kunnen behoorlijk schokkend zijn (bijvoorbeeld afbeeldingen van een verwaarloosd gebit of enge ziektes).

Stap 2: Geef het goede voorbeeld

Een goed voorbeeld doet volgen. Besteed als ouder zelf ook dagelijks voldoende tijd aan de persoonlijke hygiëne. Laat duidelijk zien hoe het moet en denk ook aan de details, zoals de handen wassen voor het eten.

Stap 3: Maak het overzichtelijk

Ruim de badkamer zodanig in dat het overzicht biedt aan het kind. Reserveer een plankje waar alleen de toiletspullen van het kind worden neergezet: een beker, de tandpasta van het kind, tandenborstel en eventueel mondwater. Het gebruik van mandjes is handig. Zet de mandjes in volgorde. Mandje 1 is gevuld met 7 washandjes en zeep (voor pubers bijvoorbeeld speciale zeep voor de huid met jeugdpuistjes). Vul de washandjes per week aan. Mandje 2 herbergt de beker en de tandenpoetsattributen. In mandje 3 leg je kam en borstel en eventuele overige voorwerpen voor het haar. Met een rooster erboven, kun je de handelingen die gedaan moeten worden nog eens verduidelijken. Stap 1: was je gezicht en doe het washandje in de wasmand. Stap 2: poets je tanden en spoel na met water. Stap 3: Kam/borstel je haren. Je maakt het voor het jongere kind nog aantrekkelijker met bekers of zeepdispensers in de vorm van een favoriet onderwerp (bijvoorbeeld in de vorm van een dinosaurus of een afbeelding van een prinses). Afhankelijk van hoe vaak je wilt dat het kind zich moet douchen, kun je hier eenzelfde soort toepassing doen. Je kunt ook hier weer gebruik maken van visualisatie door de shampoo en douchegel in dispensers over te doen, zodat het kind precies weet welke zeep hij moet gebruiken.

Stap 4: Controleer

Je hoeft als ouder niet dagelijks de badkamerhandelingen gade te slaan om er zeker van te zijn dat het kind zich aan de afspraken houdt (afhangende van de mate van de beperking die het autisme met zich meebrengt). Een checklist kan ook als een controlemiddel gebruikt worden. Maak een wekelijkse checklist op je computer die je per week uitprint en in de badkamer kunt ophangen. Versier de checklist met grappige plaatjes zodat het de aandacht trekt van het kind. Het kind kan de handelingen na uitvoering afvinken. Zo wordt er niets overgeslagen. Bespreek de voortgang regelmatig met je kind. Complimenteer waar het goed gaat en assisteer of bied hulp bij de handelingen die (nog) niet helemaal goed willen lukken.

Stap 5: Belonen helpt

Als het goed gaat, is een compliment wel op zijn plaats. Je kunt er nog een stapje verder in gaan. Vooral als het kind moeilijk gedrag in de badkamer vertoont en niet of nauwelijks mee wil werken aan de dagelijkse verzorging. Dan is het opstellen van een contract een hulpmiddel om het kind op de juiste weg te helpen. Koppel het badkamerrooster aan een bezigheid wat het kind leuk vindt om te doen. Gebruik de checklist (stap 4). Als het kind bijvoorbeeld erg graag op de computer speelt, zou je kunnen afspreken dat het als alles op de checklist is afgevinkt, de tijd voor de computer bijvoorbeeld in het weekend met een aantal minuten wordt uitgebreid. Als je kind weigert om mee te werken in de badkamer, zou je kunnen overwegen om juist tijd in korting te brengen op de computer. Dit is slechts een voorbeeld van hoe een beloning er uit zou kunnen zien. Het afstemmen van een beloning voor iets wat het niet graag doet met iets wat het wel graag doet, werkt over het algemeen wel erg goed.