Autisme en zelfredzaamheid

Kinderen met ASS hebben meer tekortkomingen op het gebied van praktische en sociale vaardigheden in vergelijking met hun leeftijdgenoten zonder ASS. Het is voor deze kinderen over het algemeen echter niet al te moeilijk om praktische vaardigheden aan te leren en (daarmee) zelfredzaamheid te ontwikkelen of te verbeteren. Dit geldt vooral bij kinderen in de leeftijd van 6 tot 18 jaar. Hoe hoger het IQ is op jonge leeftijd, des te groter mag men verbetering in zelfredzaamheid op latere leeftijd verwachten, aldus diverse onderzoeken hiernaar. Daarnaast heeft natuurlijk ook de mate van de autistische kenmerken invloed op eventuele haalbare successen op het gebied van zelfredzaamheid. Het is vanzelfsprekend dat ernstige symptomen van autisme de weg naar zelfredzaamheid behoorlijk kunnen belemmeren. Maar dat neemt niet weg dat er wel vooruitgang geboekt zou kunnen worden op verschillende ontwikkelingsgebieden.

Praktische vaardigheden
Zelfredzaamheid maakt je minder afhankelijk van anderen, het vergroot de bewegingsvrijheid en het is waardevol voor het zelfbeeld. Je kunt dus niet vroeg genoeg beginnen met het stimuleren en trainen van praktische vaardigheden, aangepast aan de leeftijd van het kind. Het kleinere kind kan bijvoorbeeld gestimuleerd worden om op tijd naar het toilet te gaan (zindelijkheid), woordjes en plaatjes herkennen, het aan- en uittrekken van kledingstukken, jas aan de kapstok, schoenen uit voor het de kamer inloopt, et cetera. Dit zal niet van de ene op de andere dag lukken. Het moet stap voor stap aangeleerd worden. Om succes te boeken moet in ieder geval consequent geoefend worden. Een beloningsysteem is goed voor de motivatie van het kind. Een valkuil is de neiging het kind steeds te helpen bij deze zaken. Helpen gebeurt uiteraard om verschillende redenen (vaak duurt te lang), maar het kind leert hiermee dat het niet zijn best hoeft te doen. Het wordt toch wel voor hem gedaan! Geduld en aanmoediging zijn dus twee onmisbare ingrediënten om het kind op de juiste weg te helpen. Lukt dit als ouder niet (voldoende) dan kan hulp door middel van professionele training ingezet worden.
Grotere kinderen kunnen wat meer complexe vaardigheden aangeleerd worden, bijvoorbeeld het halen van een boodschap uit de winkel, zichzelf aankleden, een broodje smeren. De meeste kinderen met ASS zullen deze handelingen wel onder de knie kunnen krijgen (afhankelijk van de ernst van de beperkingen die het autisme met zich meebrengt). Hoe meer vaardigheden het kind zich aanleert, hoe zelfstandiger het kind wordt en daarmee – uiteindelijk – minder afhankelijk van anderen. Een beloningsysteem is een uitstekend hulpmiddel om het kind te motiveren. Houd het beloningssysteem echter wel klein en overzichtelijk, zodat het haalbaar blijft om het gedurende een langere periode in te kunnen zetten.

Meer weten over dit onderwerp? Boekentip!

Laat het ze zelf doen
Je hebt als ouder de neiging je kind voordurend te willen helpen, zeker bij activiteiten die het kind wat minder goed afgaan. Dit werkt echter de ontwikkeling van het kind tegen, want het resulteert er in principe alleen maar in een situatie dat het kind veel langer afhankelijk blijft van in feite onnodig veel hulp. Hoe langer er gewacht wordt met het stimuleren van het zelf uitvoeren van redelijk eenvoudige taken tot iets complexere, hoe lastiger het zal worden dit te veranderen. Daarom is het belangrijk zo vroeg mogelijk te beginnen om daar waar de mogelijkheid ligt steeds weer nieuwe vaardigheden aan te leren deze verder te ontwikkelen.

Sociale vaardigheden
Naast het verbeteren van praktische vaardigheden is het ontwikkelen van sociale vaardigheden ook een onderdeel om de zelfredzaamheid te vergroten. Een sociale vaardigheidstraining kan hierbij een goede hulp zijn. Verwacht hier echter geen groot succes op het gebied van sociaal communiceren. De sociale vaardigheidstraining is vooral geschikt om een aantal basisvaardigheden aan te leren, bijvoorbeeld hoe begroet je mensen, hoe geef je complimenten of uit je kritiek, hoe telefoneer je. Het zijn vooral vaardigheden om jezelf beter te kunnen presenteren. Dit kan helpen bij het contact maken en onderhouden met andere mensen.

Dagplanning
Een dagplanning draagt bij aan zelfredzaamheid. Een vast rooster biedt houvast, rust en structuur. Het vergroot de zelfstandigheid en daarmee de eigenwaarde. Voor kleine kinderen of jongeren met een ernstigere vorm van autisme kan een rooster worden samengesteld met pictogrammen.

Weerbaarheid
Voor kinderen met autisme zijn er speciale weerbaarheidstrainingen. Een weerbaarheidstraining bestaat uit elementen om kinderen te leren voor zichzelf op te komen en zichzelf te beschermen, maar ook in verbinding te staan met de omgeving, vriendschap en communicatie. Voor kinderen met autisme richt de aandacht zich speciaal op bewustwording van eigen emoties en het uiten daarvan, het omgaan met spanning en spannende situaties, eigen grenzen leren aanvoelen en het fysieke en mentale incasseringsvermogen vergroten. Weerbaarheidstrainingen bestaan over het algemeen uit een serie van 12 trainingen.

Sociale contacten
Ten slotte is het voor het stimuleren van zelfredzaamheid belangrijk in contact te komen met andere mensen en een sociaal netwerk op te bouwen. Het beste haal je dit uit het aangaan van contacten met personen met dezelfde interesses. Kijk dus eerst naar de interesses van het kind en zoek dan naar een passende club of vereniging. In veel grote steden worden regelmatig activiteiten speciaal voor kinderen of jongeren met ASS georganiseerd. Deelname aan een sportvereniging is ook een prima middel om contacten te leggen. Er zijn ook speciale clubs of sportverenigingen voor jongeren met ASS.